TOPRAK ZEMİN NASIL YAPILIR

Resimde yüzey katmanlarının mala ile uygulanışı gösteriliyor.

Adam Weismann ve Katy Bryce enerji yutan beton zemin yerine güzel bir toprak zemin yapmanın inceliklerini anlatıyor

 

Toprak zemin suyun akmasına izin veren bir alt tabakanın üzerine uygulanan sıkıştırılmış toprak katmanlarından oluşur. Bu katmanlar keten tohumu yağı ve balmumu ile bitirilerek dayanıklı ve parlak bir yüzey elde edilir. Geçmişte evlerin zemini üzerine inşa edildikleri doğal topraktan yapılırdı. Toprak zemin sanatı bu uygulamalarla başladı. En basit haliyle zemin teraziye getirilir, süpürülür üzerine toprak serpilir ve sıkıştırılır. En gelişmiş halinde ise boğa kanı, ince kil ve kemik kırıntıları eklenerek neredeyse siyah mermer benzeri bir zemin elde edilir.

 

Bu yazıda anlatılan toprak zemin tekniği Avrupa ve kuzey Amerika’da uygulanan geleneksel toprak bina yapım tekniklerinden yararlanılarak oluşturulmuştur. Islak Britanya ikliminden ve zeminden gelecek soğuktan korunmak esas alınmıştır. Bu nedenle ilave ısı yalıtımı ve drenaja yer verir.

 

Toprak zemin doğal olarak yüksek bir termal kütle sağlar. Yani gündüz güneşten gelen ısıyı yapısında depolama ve gece binaya geri salma özelliği vardır. Zemin alanı, konu termal kütle olunca aslında duvarlardan daha önemlidir. Çünkü doğru konumlanırsa, zemin, duvarlardan daha fazla direk güneş ışığı alır.

 

Toprak zemin bu nedenle güneş enerjisinden pasif ısınma sağlamak, güneşin bedava enerjisini evlerimizde kullanmak için mükemmel bir yöntemdir. Günümüzde kullanılan beton zemin yüksek ısı iletkenliği nedeniyle ayaklarımızdan aldığı ısıyı zemine doğru çeker ve zeminde çıplak ayakla yürümeyi soğuk ve rahatsız edici bir hale getirir.

 

Toprak zemin yapmak için gerekli olan, basit, ucuz, kullanımı ve edinilmesi kolay malzemeler şunlardır:

 

1-     Taban katmanı için: 0.6- 4cm temiz çakıl;

2-     Isı yalıtımı katmanında, zemin altı katmanda ve son katmanda kullanılmak üzere: Yüzeydeki toprağın altından alınan

kil oranı yüksek toprak;.

3-    Isı yalıtımı katmanı ve alt katmanın karışımı için temiz, uzun saman sapları. Ve bitiş katmanı için kısa, kıyılmış saman;

4-     Alt katmanın karışımında kullanmak üzere iyi tasnif edilmiş kaba kum;Isı yalıtımı katmanı ve alt katmanın karışımı için temiz, uzun saman sapları. Ve bitiş katmanı için kısa, kıyılmış saman;

5-     Sertleştirme, kapama ve geçirimsizlik için: Kaynamış keten tohumu yağı ve terebentin veya narenciye incelticileri;

6-     son cila ve su yalıtımı için: Balmumu.

 

Gerekli olan aletler ise şöyledir:

 

1-     Karıştırmak ve kazmak için kürek

2-     Sıkıştırma işlemleri için tokmak. Kavraması kolay, kütükten elde edilen, ev yapımı ahşap bir tokmak veya standart kare uçlu metal tokmaklar olabilir.

3-     Saman tırmığı

4-     Tabanı teraziye getirmek için kullanılacak malzemeler. Su terazisi uzun tarafından 4×2 çıtalara tutturularak daha geniş alanlarda kullanılabilir hale gelebilir.

5-     Mala, sıva küreği

6-     Sünger

7-     Balmumunu eritmek için soba

8-     Yağ ve incelticileri uygulamak için boya fırçaları

9-     Balmumunu uygulamak için iplik bırakmayan bez

 

TEST UYGULAMALARI

 

Yerel malzeme kullanılan toprak inşaat tekniklerinin hepsinde olduğu gibi, toprak zemin uygulamasından önce de çeşitli karışımları test etmek gerekmektedir. Sertlik, dayanıklılık, çekme ve çatlaklar bu karışımlar üzerinde gözlenmeli ve en uygun karışım bulunmalıdır.

 

Çatlakları önlemek için, toprak zemin için kullanacağımız karışımda, toprak duvar uygulamalarında kullandığımızdan daha fazla kum kullanmalıyız. Uygulamanın gücünü artırmak için karışıma bir miktar çakıl ekleyebiliriz. Bitirme katmanlarının karışımı için kullanacağımız kil 4mm’lik elekle elenmeli ve ince kum ile karıştırılmalıdır. Son katmanlarda uzun saman sapları değil kıyılmış kısa saman sapları kullanılmalıdır. Uzun saman saplarını kendiniz yabani ot kesme makineleri veya farklı yöntemlerle kıyabileceğiniz gibi çiftçilerden de satın alabilirsiniz. 30×30 kare ve 2.5cm kalınlığında örnekler hazırlayarak yağmurdan korunaklı düz bir zemin üzerinde kurumaya bırakın. Sağlamlık ve çatlak oluşumunu gözlemleyin. Hazırladığınız karışım oranlarını not etmeyi unutmayın.

 

Eğer örneğiniz çok fazla çatlarsa kum ve saman ekleyerek ve karışımı olabildiğince kuru yaparak bu sorunu çözebilirsiniz. Eğer örneğiniz kırılgan ve dayanıklı değilse gücünü artırmak için kil ekleyin.

 

UYGULAMA AŞAMALARI

 

Toprak zemini uygulamayı düşündüğünüz alanın drenajının iyi olması çok önemlidir.
Tasarımın ilk aşamalarında binayı yerleştirirken bunu göz önünde bulundurmak gerekir.

Toprak zeminin son katmanı, binanın dışındaki toprak seviyesinin en az 15cm üzerinde olmalıdır. Yoksa rutubetin zemine zarar verme ihtimali vardır.

Toprak zemin uygulama aşamaları şöyledir:

1- Alanın Hazırlanması

Toprak zemin uygulamasının yapılacağı alan temel kazılarıyla eş zamanlı olarak kazılıp hazırlanabilir. Toprak üzerindeki organik katman kaldırılarak sert bir yüzey elde edilmelidir. Zemin tokmaklarla güzelce sıkıştırılmalıdır.

Toprak zemin uygulamasının kalınlığını önceden hesaplayıp ona göre kazı yapılmalıdır. Bunun için bütün katmanların yüksekliğini toplayarak buna göre temel hazırlamak ve her katmanın seviyesini temel üzerinde işaretlemek iyi olacaktır.

Toprak zemin uygulamasının altında geçirimsiz bir plastik örtü önermiyoruz. Bunun yoğuşmaya ve beraberinde nem problemlerine sebep olacağını düşünüyoruz. Bir sonraki aşama olan çakıl katmanının yoğuşmayla oluşan suyun akıp gitmesine izin vereceğini ve toprak zemine suyun zarar vermesini engelleyeceğini düşünüyoruz.

2- Çakıl Serilmesi

Tabana 30-35cm yüksekliğinde çakıl serilir ve sıkıştırılır. Çakılı tesviyelemek için su terazisi ve 4×2’lik çıtalardan yararlanılır. Bu aşamada temel duvarı üzerinde her katmanın yüksekliğini işaretlemek iyi olacaktır.

3- Isı Yalıtımı Katmanının Serilmesi

Yalıtım değeri yüksek ve dayanıklı sert köpük yalıtım malzemeleri bu aşamada kullanılabileceği gibi çevreci bir alternatif olarak 10-15cm kalınlığında kil ve saman karışımı da kullanılabilir. Elenmiş kil ve suyun karıştırılmasıyla çorba kıvamında bir sıvı elde edilir, buna bol saman ekleyerek yalıtım katmanı karışımı elde edilir.

4- Alt Katmanın Serilmesi

Alt katmanı sermeden önce ısı yalıtımı katmanının kuruduğundan emin olun. Alt katman zeminin ana kütlesini oluşturur. Çatlakları azaltmak için olabildiğince kuru ama dengeli bir şekilde zemine yayılabilmesini sağlayacak kadar da kıvamlı bir karışım olmalıdır.

Alt katmanı sererken:
a- Isı yalıtımı katmanını nemlendirin
b- İki adet 4×2 çıtayı dik olarak odanın kısa kenarına paralel ve tüm kısa kenar uzunluğunda olacak şekilde birbirinden 90cm mesafede yerleştirin. Birbirlerine göre alt katman seviyesinde terazide olmalarını sağlayın.
c- Hazırladığınız karışımı iki çıta arasına serin.
d- Çamuru düzgünce yayarak sıkıştırın, çıtaların üst seviyesine kadar iki çıta arasını doldurun.
e- Başka bir çıta yardımıyla fazla malzemeyi sıyırın
f- 4×2’lik çıtalardan uzaktakini söküp, oluşan boşluğu hemen çamur karışımı ile doldurun.
g- Çıkardığınız çıtayı kalan çıtadan 90cm mesafede tekrar yerleştirin ve üstteki işlemleri tekrar edin.

Üste gelecek katmanların yapışmasını kolaylaştırmak için pürüzlü bir yüzey elde etmeye çalışın.

5- Sondan Bir Önceki Ara Katmanın Serilmesi

Alt katmanı süpürün ve iyi bir yapışma sağlamak için nemlendirin. Son katmanların çamur karışımı elenmiş kil, toprak, ince kum ve kıyılmış samandan oluşacaktır. Bu karışım herhangi bir çamur karışımı gibi temiz ve düzgün herhangi bir yerde hazırlanabilir. Daha önce yaptığınız deneme uygulamalarından da yararlanarak yüksek oranda kum kullanın. Çünkü bu katmanda çatlakların çok az olmasını hedefliyoruz. Bu katman mümkünse 1,25cm kalınlığında olmalıdır. 2,5cm’in üzerine çıkmaması önerilir. Mala ile duvar sıvasında olduğu gibi uygulanacaktır. Alt katmana iyice yapışması için ayağınızla ezebilirsiniz.

Üzerine gelecek son katmanla da iyi yapışabilmesi için gene alt katmanda olduğu gibi pürüzlü bir yüzey edilmelidir.

1-      Son Katmanın Serilmesi

1,25cm kalınlığındaki son katman bir önceki katmanla tamamen aynı şekilde uygulanır. Ara katman henüz tam olarak kurumamışken son katman serilmelidir. Eğer renkli kiliniz varsa bu katmanda kullanılmalıdır. Bu katmandan sonra uygulanacak olan yağlama ve cilalama işlemleri rengin korunmasını sağlayacaktır. Bu katmana yüzey henüz tam kurumamışken hafif nemlendirerek mala ile pürüzsüz bir görünüm verilebilir veya nemli bir sünger yardımıyla saman parçalarının açığa çıkması sağlanabilir.

7- Keten Tohumu Yağının Uygulanması

Zemin tamamen kuruyana kadar üzerine basmayın. Daha sonra oluşan çatlakları kapatın. Bunu yapmak için çatlağın bulunduğu bölgeyi nemlendirin ve bir sünger yardımıyla elinizde kalan, son katman için hazırladığınız çamur karışımını çatlaklara doldurun.

Zemin kuruduğunda su geçirimsizlik, sağlamlık ve parlaklık katacak işlemler için hazırdır. Geçmişte bu işlemler için hayvan idrarı ve kanı kullanılırdı. Biz kaynatılmış (hiçbir işlemden geçirilmemiş hali değil) keten tohumu yağı kullanacağız. Yağı terebentin veya narenciye yağlarından yapılmış ( ki bu daha çevreci bir seçenektir) çözücülerle karıştıracağız. Çözücü yağın zeminin gözeneklerine derinlemesine işlemesini kolaylaştırmak için kullanılmaktadır. Çözücü ile en az seyreltilmiş katman ilk uygulanan katman olacaktır çünkü zemin bu aşamada yağı emebilecek durumdadır. Takip eden katmanlarda çözücü miktarını yağın zemine nüfuz edebilmesini sağlamak için artırmak gerekir.

 

Uyarı: Yağlar ve çözücüler alev alabilir maddelerdir. Çok dikkatli kullanmak ve bu maddelere bulaşmış bezleri güvenli bir şekilde ortadan kaldırmak gerekir çünkü kendiliğinden tutuşup yanabilirler. 

Keten tohumu yağını uygulama işlemi aşağıdaki gibidir:

 

1.tabaka: %100 kaynamış keten tohumu yağı

2.tabaka: %75 yağ, %25 çözücü

3.tabaka: %50 yağ, %50 çözücü

4.tabaka: %25 yağ, %75 çözücü

 

a-      Yağ ve çözücüyü bir kovada karıştırın, bir fırça ile eşit dağılmasını sağlayarak yüzeye uygulayın.

b-      Her tabaka tamamen kuruduktan sonra bir sonrakini sürün. Dokunduğunuzda yapış yapış değilse zemin kurumuş demektir.

c-      Odayı, kuruma işlemini hızlandırmak için havalandırın.

2-      Balmumu Cila Uygulaması

Keten tohumu yağı ve çözücüden oluşan karışımın tamamen kurumasını bekledikten sonra sıra cila maddeleri arasında en başarılısı olan ve güzellikleri ortaya seren balmumunu uygulamaya geldi. Balmumu zemini su geçirimsiz yapacaktır. Yani silmek ve süpürmek mümkün olacaktır. Aynı zamanda zemini parlatarak ve son katmandaki saman parçalarının renklerini ortaya çıkararak zemine güzellik katacaktır.

Balmumunu benmari usulü eriterek sıvı hale getirin ve soğumadan kaynatılmış keten tohumu yağı ekleyin. Balmumu ve yağ oranları 1(balmumu) /2 (keten tohumu yağı) şeklinde olmalıdır. Keten tohumu yağı balmumunu macun haline getirebilmek için gereklidir yoksa balmumu kurur kurumaz sertleşir ve zemine yaymak imkansız hale gelir.Karışımı iplik bırakmayan bir bez yardımıyla zemine yayın. Dairesel cilalama hareketleri yapın ve cilayı zemine yedirin.

Tamamen kuruyana kadar üzerine basmayın. Balmumunun işe yarayıp yaramadığını test etmek için bir bölgeye az miktarda su dökün ve boncuk boncuk yüzeyde toplandığını görün.

BAKIM VE TAMİR

Yağlama ve balmumu ile cilalama işlemleri toprak zemininizi son derece uzun ömürlü ve günlük hayatın darbelerine karşı dayanıklı hale getirir. Bakım için -tıpkı ahşap zeminlerin her yıl cilalanması gibi- yılda bir veya isterseniz daha fazla balmumu ile cila yapmanız yeterli olacaktır. Bu bakım zeminin güzel parlaklığını devamlı kılacak ve alttaki toprağı koruyacaktır. Eğer zemin bir şekilde zarar görürse bozulmuş kısmı sökün ve karışımı bu bölgeye tekrar uygulayın. Sadece çizildiyse veya ufak oyuklar oluştuysa az miktarda karışımı sünger yardımıyla bu boşluklara veya çiziklere doldurun. Tamir edilmiş bölgeyi bütün zeminle kaynaştırmak için bütün zemine keten tohumu yağı ve balmumu cila yapın.

Adam Weismann ve Katy Bryce İngiltere Cornwall’da Lizard Peninsula isimli bölgede ‘Cob in Cornwall’ adında bir ekolojik inşaat firmasının kurucusu ve yürütücüleridir. Toprak bina  yapım tekniklerinden ‘cob’(kerpiç karışımının elle şekillendirilmesi ile duvarların yapılması) üzerine uzmanlaşmışlardır. Hem yeni binalar yapmakta hem de var olanları restore etmektedirler. Bir diğer uzmanlık alanları toprak ve kireç sıvalardır.

 

www.cobincornwall.com

www.howtobuildwithcob.co.uk

 

Yukarıdaki makale Adam Weismann ve Katy Bryce’ın Green Books yayınevi tarafından basılan ‘Building With Cob – A Step- by- step Guide’  (Adım Adım ‘Cob’ Tekniği) isimli kitaplarından yapılmış bir alıntıdır.

Yukarıdaki resim bu makaleye ait değildir. İnternetten bulunmuştur. Son katmanların terazisinde serilmesini ve çıtaların kullanımını daha güzel ifade ettiği için bu çeviriye eklenmiştir.

Çeviren: Evren Yılmaz Tekin