yazan: Eric Toensmeier (çeviri: hira d.)
Dave Jacke ile birlikte Yenebilir Orman Bahçeleri’ni yazarken, polikültür (karışık ekim) tasarımını enine boyuna irdelemiştik. Polikültürlerin uluslararası örüntü dilinin anahatlarını -içinde bulunulan iklim ya da üzerinde durulan canlı türleri ne olursa olsun kullanılabilecek temel bir şablon seti- hayal meyal seçebildiğimizi düşündük.
Muazzam bir çeşitlilik arz eden ekin türleri ve bunların muhtemel kombinasyonları göz önünde tutulduğunda, bugün dünyada yetiştirilen neredeyse sonsuz sayıda polikültür olabilir. Bahçemde çok sayıda yetiştirdim, çıktığım seyahatlerde çok daha fazlasına tanık olma şansına ulaştım. Okumalarım ve araştırmalarım sonucunda, dünyanın dört bir tarafında ticari sistemler de dahil bunlardan çok sayıda örnekle tanıştım.
Söz konusu bu örüntü dili artık bende daha da berraklaşıyor. Örneğin, gıda ormanları da dahil olmak üzere dünyanın her yerinde, pek çok iklimde tarımsal ormancılık sistemleri uygulanmaktaysa da, azot bağlayıcıların büyük çoğunluğunun kullanımını temsil eden çok az sayıda temel örüntüye tanık olmaktayım. Bunlar şu şekildedir:
Azot Bağlayıcı Taç Katmanı (Kanopi)
Bu örüntüde, azot bağlayıcı ağaçlar en uzun unsurdur. Gölgede yetişen kahve bitkilerinde olduğu gibi sık yoğunlukta ya da Martin Crawford’ın İngiltere’deki kızılağaç ağırlıklı gıda ormanında olduğu üzere alabildiğine yayılmış halde olabilirler. Dünyanın her yerinde, kahveden kakaoya, karabiberden kavaya gölgede yetişen ekinlerin üretiminde yaygın şekilde kullanılmaktalar. Avantajları: gıda üretimi için alt katmanları tamamen serbest bırakırlar. Dezavantajları: Azot bağlayıcıların gölgeleri aşağıdaki üretkenliği sınırlanayabilir, uzun boylu ağaçları kısa bırakabilirler. Crawford bu durumu gölgeyi asgariye indirmek üzere kızılağaçlarını budayarak idare ediyor.
Azot bağlayıcı Trema taç katmanının altında muz ve kahve ağaçları. Veracruz, Meksika.
Azot Bağlayıcı Alt Katman
Burada azot bağlama süreci gölgeye dayanıklı azot bağlayıcı yerörtücülerle sağlanır. Örneğin, pek çok tropik meyve bahçesinde, çokyıllık yerfıstığı (Arachis pintoi) yer alır. Avantajları: sistemin geri kalanının yenebilir bitkilerden oluşmasına olanak tanır. Dezavantajları: en alt katmanda ekin yetişmesine fırsat tanımaz.
Altlarında azot bağlayıcı, gölge seven çokyıllık yerfıstığı katmanı bulunan muz ağaçları. ECHO, Florida, ABD.
Ardıllığın Başındaki Azot Bağlayıcılar
Bu sistemlerde, ilk başta yer alan yerörtücüler ya da diğer düzenlemeler başlangıç yıllarında güçlü bir azot girişi sağlar, bunlar zamanla yerini gıda ekinlerine bırakır. Geoff Lawton bu stratejiyi meşhur kılmıştır. Avantajları: yabani otları baskılar, arazi düzenleme masrafları ve emeği azaltır. Dezavantajları: bereket artırıcı bitkilere daha çok yer verildiğinden ilk yıllarda gıda verimi düşük kalır.
Güvercin bezelyesi ( Cajanus cajon) ve Madras Keneviri (Crotalaria juncea). Earth Learning, Florida, ABD.
Ekin Arasında Dağınık Şekilde Yetiştirilen Azot Bağlayıcılar
Bu sistemde bitki örtüsünün çeşitli yerlerinde, standart unsur olarak ya da kes-bırak bitkileri olarak veya ağır şeklde budanan bitkiler olarak azot bağlayıcı ağaçlar ve çalılar ekilir.
Elma, armut, etli ve tek çekirdekli meyveler, selamotu (yabani kereviz) ve karakafes otundan oluşan gıda ormanında, ekin aralarında azot bağlayıcı bezelye çalısı (Caragana arborescens) ağır budama yapılmak üzere dikilmiş. Central Rockt Mountain permakültür Enstitüsü, Colorado, ABD.
Almaşık Sıralar Halinde Dikilmiş Azot Bağlayıcılar
Bu sistemde azot bağlayan ağaçlar ile ekinler sıra sıra yer alır. ‘Ağaç arası ekim’ [alley cropping – ağaç sıralarının arasına çeşitli ekinlerin ekimi -çn.] ve kontur çalıçitleri buna örnektir, zira azot bağlayan ağaçlar dönüm hattı [keyline] üzerine dikilidir. Bu yöntem çokyıllık ekinlerle de uygulanır; buna örnek olarak sıra sıra dizilen muz ve yer seviyesine yakın derin budanan baklagil ağaç dikimleri verilebilir. Avantajları: ekinlerin mekanize hasadı da dahil, yönetim kolaylığı. Dezavantajları: Azot bağlayıcılar ekinler için kullanılabilecek kritik güneş alanını işgal eder.
Aralarına tekyıllıkların (burada bir kök bitkisi olan taro ekili) yerleştirildiği kontur hattına dikilmiş kızılağaç sıraları. Las Canadas, Veracruz, Meksika.
Azot Bağlayan Yaşayan Çardak
Bu tasarımda, ürün veren asmalar azot bağlayan ağaç veya çalıların üzerinde yetiştirilir. Bu sistem yaygın şekilde passion fruit, karabiber ve yamın ticari yetiştiriciliğinde kullanılır. Avantajlar: Bir çardak inşa etmeye gerek kalmaz. Dezavantajlar: Asmaların dikiminden önce çardak ağaçlarının büyümesini beklemek gerekir; çardak ağaçlarının düzenli şekilde budanması gerekir.
Gülibrişim ağacı arktik kiviye tırmanıcı çardak görevi görmekte. Paradise Lot, Massachusetts, ABD.
Otlak Karışımında Yer Alan Azot Bağlayıcılar
Hayvan sürülerini ekinlik ağaçlarla biraraya getiren ağaçlı otlak [silvopastoral] sistemlerinde, baklagiller ekilen otlak karışımında genellikle ağaç altı zemin türü olarak yer alır. Avantajı: Tohumlama düşük maliyetli bir kurulum stratejisidir. Dezavantajı: Çayır-baklagil karışık otlaklarda baklagillerin düşük yoğunluğu hektar ya da dönüm başına azot girdisinin düşük kalmasına yol açabilir.
Koyunlar gladiçya, kara ceviz, cennet elması, dut, ayva gibi tarımsal ormancılık ağaçlarının alt zeminindeki ot-üçgül çayırlığında otlamakta. Heifer Overlook Farm, Massachusetts, ABD.
yazının orjinal adresi: http://permaculturenews.org/2016/01/21/polyculture-pattern-language-nitrogen-fixation-patterns/
