Yazan: Rob Avis (Verge Permaculture)
Çeviri: Barış işçi Pembeci
Permakültürcülerin hemen hepsi kompost çayları ve ekstraktları konusunda çok tutkuludur. Kompost çayı yapımını bir bilime dönüştürdüler ve mükemmel çay tarifini bir sanat haline getiriyorlar. Biz de kompost çaylarımızı seviyoruz ve kompost çay yapım süreci hakkında devamlı sorularla karşılaştığımız için oturup bu konuda bir blog yazmanın vaktinin geldiğine karar verdik. Bu makalede çay ve ekstrakt arasındaki farkı açıklayacağız, en iyi malzemeleri ve tarifleri tartışacağız ve kendi kompost çayı mayalayıcınızı yapabilmeniz için gerekli adımları anlatacağız.
MAYALARINIZI TANIYIN: ÇAY MI EKSTRAKT MI?
Kompost çayı nedir? Faydalı organizmaları (mesela bakteriler, mantarlar, tek hücreliler ve nematodlar) elde etmek amacıyla, hem soğuk mayalama yaparak, hem de kompostu (ya da solucan gübresini) su içinde havalandırarak elde edilen sıvıdır. Mayalama süreci sırasında, bu organizmalara sayılarını ve aktivite düzeylerini hızlı bir şekilde artırabilsinler diye besin verilir*. Elde edilen çay daha sonra aynen bir gübre gibi toprağa ya da bitkinin köklerine veya yapraklarına uygulanır. İşlem birkaç gün sürebilir ve mayalama süresi 24 saati geçmelidir.
Bir kompost ekstraktı bir kaç sebepten dolayı farklıdır:
- Amaç, mikroorganizmaları beslemek yerine, aynı havalandırma işlemini kullanarak mikropları komposttan ya da solucan gübresinden çıkarmaktır.
- Organizmalara ilave bir besin verilmediğinden, yeni mikroplar oluşturulmaz ve bir ekstrakt 2-4 saat içinde hazır hale getirilebilir.
- Bir çayın raf ömrü sadece 3-4 saat iken, bazı uzmanlar ekstraktın bozulma başlamadan 2 haftaya kadar dayanabildiğini iddia ediyor. (Çayların raf ömrü kısadır çünkü 24 saatlik mayalanma işlemi sırasında -besleme ve oksijen verme- her bir cc sıvıda doğada olabileceğinden daha fazla mikrobu üretmiş oluyorsunuz. Yani, eğer hava pompasını kapatırsanız, muazzam sayıda mikrop ortamdaki bütün oksijeni bitirecektir ve sıvı da anaerobik -oksijensiz- hale gelecektir. Elinizde anaerobik bir örnek olup olmadığını anlamanın en kolay yollarından biri koklamaktır. Kötü kokuyorsa, muhtemelen bozulmuştur).
Bazıları, çayın mayalanma süresinin daha uzun olmasından dolayı bahçeniz için daha etkili olacağına inanırlar. Gerçekte, giderek artan sayıda araştırma gösteriyor ki, ekstraktlar bitki gelişimini, sağlığını ve toprak verimliliğini artırma konusunda çaylar kadar kabiliyetliler. (Her iki konudaki çalışmaların listesi için aşağıdaki kaynakçaya bakınız). Yaprak uygulamaları bir istisnadır. Soil Foodweb’ten Elaine Ingham, çayların yapraklara ekstraktlardan daha iyi “tutunduğunu” açıklıyor. Neden? Çünkü mikroplar çay içinde beslendiklerinde metabolik olarak aktif durumdalar ve gelişmekteler. Bazı mikroplar gelişirken, yüzeylere tutunmalarını sağlayan maddeler üreteceklerdir. Buna karşın ekstraktlardaki mikroplar yeni besinler verilmediğinden ve metabolik olarak çok daha az aktif olduklarından, çoğunlukla uyuşuktur, dolayısıyla yapışkanlıkları da az olacaktır. Ayrıca, her bir ünite su içinde daha fazla biyoloji olduğundan, çaylar tüm bitkiyi faydalı mikroplarla kaplamada daha iyi iş çıkarırlar. Bitkileri hastalıktan koruyan da bu kaplama olayıdır.
Kompost Ekstraktı ve Çayı – Kaynakça
Çaylar ve ekstraktlar arasındaki bir diğer fark ise şu: ekstraktlar daha yüksek oranda biyoçeşitliliğe sahip olma eğilimindeyken, çayların toplam mikrop sayıları daha yüksektir. Bunun sebebi, bir çayda, daha spesifik mikrop gruplarını destekleyen niş şartlar (yüksek derece havalandırma, belirli besinler ve 24 saat boyunca çalkalama) oluşturuyorsunuz. Ekstraktlarda ise sadece var olan ortam şartlarına uygun bir mikrop çeşitliliği sağlanabilmekte. O yüzden, çay mayalama işlemi bazı mikrop spektrumlarını yok ederken diğerlerini güçlendirir. Diğer taraftan, ekstraktlar kısa bir mayalanma süresine maruz kaldıklarından ve de beslenmediklerinden, elde ettiğiniz ürün kullandığınız kompost ya da solucan gübresi ile aynıdır. Diğer bir deyişle, eğer gübrenizde ve kompostunuzda biyolojik çeşitlilik az ise, çayınızda ve ekstraktınızda da aynısı olacaktır!
KOMPOST VE SOLUCAN GÜBRESİ ÜZERİNE BİR KAÇ NOT
Kompost mayaları, hayattaki diğer birçok şey gibi, şu basit kuralı takip ederler: içine ne koyarsan, onu elde edersin. Eğer harika bir kompost kullanırsanız, harika çaylar ve ekstraktlar elde edersiniz. Kendi bahçemiz için yerel bir üreticiden aldığım solucan gübresi çayını kullanıyorum. Vulcan’da bulunan The Soil Food Web Laboratuvarı bu solucan gübrelerini tavsiye ediyor.
HADİ MAYALAYICI YAPALIM!
Maliyet ve Malzemeler:
Mayalayıcı toplamda 130 dolara kadara mal olacak ama eğer online alışveriş yapsaydım, bence aynı kalite ürünü 80 dolara mal ederdim. Daha pahalıya mal olmasının sebebi yüksek basınçlı pompa. Pompa önemli çünkü ekstraktı veya çayı hiç ölü nokta (anaerobik) kalmayacak şekilde havalandırıyor ve karıştırıyor.
- Kovada açacağınız deliğe takmak için 4 siyah conta (tanesi 1 dolar)
- 1X 19 litrelik [5 galon] kova- bedava
- mavi poliüretan hortum- bedava
- 1 iğneli T hortum parçası- 2 dolar
- Yüksek basınç (3.9 psi), yüksek-basınçlı hava pompası, dakikada 65 litre- 119$
- Lastik contayı eklemek için matkap ucu
- Toplam: 129 dolar
Rob’ın 19 litrelik mayalayıcı yapabilmeniz için gerekli adımları açıkladığı şu videoyu izleyin:
TARİFLER (TATLARI BERBAT AMA BİTKİLERİNİZ BAYILACAK)
19 litrelik ekstrakt
19 litrelik bir ekstrakt yapmak için kovanızı yukarıdan 10 cm boşluk kalıncaya kadar doldurun ve kimyasal maddeleri çıkarmak için suya birkaç dakika boyunca hava basın. Tercihen temiz yağmur suyu, filtrelenmiş şehir suyu (klorsuz), ya da dere suyu kullanın. Eğer filtrelenmiş suyunuz yoksa, kloru kovanızı bir gece bekleterek yok edebilirsiniz, tabii suyunuza kloramin karıştırılmadığından eminseniz. Suyunuza bir kaç dakika hava bastıktan sonra, 250-500 gr kompost ya da solucan gübresini kovaya koyun ve 2-4 saat arası fokurdamaya bırakın. Ekstraktınız şimdi tamam ve kullanılmaya hazır.
19 litrelik çay
Kompost çay yapımı daha karmaşık ve daha detaylı bir süreç olduğundan, yayınlamak için izin aldığımız Soil Foodweb Canada’nın tarifini kullanabilirsiniz.
TAVSİYE EDİLEN DOZLAR: NE KADAR VE NE ZAMAN UYGULAMALI?
Filtreleme
Çayı bir çay poşeti olmadan demlediğimiz için bir naylon veya benzer bir şey ile filtrelemenizi öneririm. Bu adımı pas geçmeyi tercih ederseniz, www.earthfort.com’dan hazır çay poşeti satın alabilirsiniz. Bu çay poşetlerinden bizde var ve çayı/ekstraktı poşetsiz ve poşetli olarak demleyeceğim ve hangi yöntemin daha iyi bir ürün verdiğini mikroskop altında test edeceğim.
Seyreltme
19 litrelik bir maya için su ile seyreltmeyi 2:1 ile 4:1 arası bir oranda yapabilirsiniz. Ticari uygulamalar için tavsiye edilen dozaj çiftçinin hedeflerine ve toprağın durumuna göre değişir. Tabii ki, toprak ne kadar kötüyse, daha yoğun bir mayaya ihtiyacınız olacaktır. Ama genel olarak konuşmak gerekirse, 1.000 litrelik çay ile 8- 20 dönümlük bir araziyi spreyleyebilirsiniz. Farklı bir açıdan söylemek gerekirse, benim 6m x 6m’lik arka bahçem için gerekli miktar, uygulama oranına göre, 2 – 4,4 litre arası olacaktır. Bu miktar 19 litrelik mayanın %25’inden azdır. Çaylar ve ekstraktlar hakkındaki en iyi şey şu: anaerobik olmadıkları sürece, hiç bir zaman fazla olamazlar.
Sulama kabı
Sulama kabı ile çayı veya ekstraktı uygulamak tabii ki ev ölçeği için en kolay yöntemdir. Tek seferde çok miktarda su
dökebildiklerinden, istediğiniz tüm alanı hallettiğinizden emin olmak için seyreltme oranını artırmak isteyebilirsiniz. Düşkırıklığı yaşamamanız için çayınızı veya ekstraktınızı filtrelemenizi tekrar öneririm.
El spreyi
Sprey, yaprak ve toprak ıslatma için harikadır. Biz, Verge Headquarters’da çok büyük bir alanımız olmadığı için el spreyi kullanıyoruz.
Temizlik
Ne kadar vurgulasak azdır: her mayalama işleminden önce ve sonra mayalayıcınızı temizlemeniz gerekir! Bizim tavsiye ettiğimiz araçlar: sert bir fırça, biraz yoğunlaştırılmış hidrojen peroksit ve ılık su. Çayı veya ekstraktı kovadan boşaltır boşaltmaz, her şeyi çıkarıp tek tek fırça ile ovduğunuzdan emin olun. Eğer yapmazsanız, bir biyofilm (Bakteriler gibi küçük mikroorganizmaların sıvı bir yüzeye yapışarak oluşturdukları ince film tabakası ) oluşacaktır ki, bu da sonra yapacağınız çaylarınızı ve ekstraktlarınızı mahvedebilir.
ÇAYLAR VE EKSTRAKTLAR BAŞKA NERELERDE KULLANILIYOR?
Japonya’da radyoaktif atıklar
Şu anda bazı araştırmacılar Japonya toprakları üzerinde kompost çayı ve radyoaktiflerle ile bazı çalışmalar yapıyor. Bu denemeler bir yıl kadar sürecek, ama başarılı olurlarsa biyolojinin “radyoaktif” temizlemede kullanılmasında favori seçenek olacaklar ya da en azından radyoaktifleri bitkiler için kullanılmaz hale getirecekler. Sadece zaman gösterecek!
Anaerobik bakterilerin madencilik atıklarının bloke edilmesinde kullanımı
Bizim arka bahçemizde, anaerobik bakteriler Elk Nehri vadisindeki kömür madeninin atık kayaları üzerinde bir biyofilm (çaylardan ve ekstraktlardan uzak tutmak istediğimiz) oluşturmak için kullanılıyor. Şu anda, açıkta olan atık kayalar, Elk Irmağına balıkları tehdit eden miktarlarda selenyum salarak oksitleniyor. Bunu önlemek için teori, kayaları oksidasyona karşı bloke edebilecek bir biyofilm uygulanabileceğidir.
yazının aslına şuradan ulaşılabilir.
